Analiza odnosa moći u višeglasnom sopstvu

Abstract

Teorija višeglasja, konstruktivistička metafora zajednice sopstva i fukoovska teorija moći omogućuju da se sopstvo posmatra kao da je sačinjeno od mnoštva različitih ideoloških stanovišta (Bahtin), Ja-pozicija (Hermans), uloga (Mair, 1977) ili subjektivizacija (Fuko, 1997), koje kao glasovi stupaju u raznovrsne dijaloške odnose. Novina koju donosi ovaj rad jeste to što multiplo sopstvo ne posmatramo kao složenu, ali konzistentnu celinu, već više kao promenljivu stratešku situaciju sukoba glasova nejednakih snaga, u kojoj neki glasovi privremeno preuzimaju dominaciju u odnosu na druge koji predstavljaju glasove otpora. U radu se prikazuju dve studije slučaja, u kojima se ilustruje značaj borbe za dominaciju unutar višestrukog sopstva za konstituisanje doživljaja sebe kod uspešnih i neuspešnih učenika. Studije slučaja su deo šireg istraživanja o učeničkom doživljaju školskog uspeha, u kome je učestvovalo 25 učenika srednje stručne škole. Za prikupljanje podataka primenjen je intervju o višeglasnom doživljaju sebe. Intervjuisani učenici su eksplicirali različite perspektive iz kojih doživljavaju sebe kao uspešne ili neuspešne u školi i zapisivali ih u formi glasova koji razmenjuju međusobno poruke, a zatim bili podstaknuti da opišu odnose između tih glasova, sa posebnim osvrtom na saradanju, konflikte i dominaciju. Za analizu podataka je korišćena deduktivna tematska analiza, sa teorijskim kategorijama Struktura i Dinamika (sa dve potkategorije Saradnja spram konflikata i Dominacija spram podređenosti). Prikazane studije pokazuju da doživljaj sebe kao uspešnog ili neuspešnog učenika proističe iz trenutnog odnosa snaga, koji podrazumeva da jedan glas ili grupa glasova zauzimaju poziciju iz koje su u mogućnosti da nametnu određeni narativ o sebi. Međutim, u oba slučaja postoji stalna tendencija glasova otpora da uzurpiraju postojeću stratešku situaciju i afirmišu alternativne narative o sebi, što doživljaj sebe kod učenika čini tenzičnim, promenljivim i kontekstualizovanim. Takođe, pokazalo se da višeglasno sopstvo uspešnih učenika odlikuje postojanje snažnog, operativnog glasa, koji je u stanju da u dijaloškom odmeravanju snaga sa drugim glasovima obezbedi sprovođenje u delo vrednosti koje se tiču posvećenosti, odgovornosti i istrajnosti. U slučaju neuspešnih učenika, takav glas ne uspeva da obezbedi dovoljno moći da nametne svoju perspektivu, pa primat preuzimaju glasovi koji se opiru perspektivama koje promovišu obrazovne vrednosti.

Theory of polyphony, constructivist metaphor of the community of self and Foucault’s theory of power allow the self to be viewed as being constituted from a multitude of different ideological standpoints (Bakhtin, 1929/1984), I-positions (Hermans & Kempen, 1993), roles (Mair, 1977) or subjectivizations (Foucault, 1972), which as voices enter into diverse dialogues. The novelty brought about by this work is that we do not regard the multiple self as a complex but consistent whole, but rather as an ever changing strategic situation involving the struggle between voices of unequal forces, in which some voices temporarily dominate over others that are counter-voices. The paper presents two case studies, which are the result of a broader research on students’ perceptions of the school success, in which 25 students from a secondary vocational school participated. In the data collection process interviews about the students’ polyphonic identity were conducted. Interviewees explicated different perspectives from which they perceive themselves as successful or unsuccessful in school and recorded them in the form of voices, and then they were encouraged to describe the relationship between these voices, with particular reference to co-operation, conflicts and domination. For the data analysis a deductive approach to thematic analysis is used, with the theoretical categories of Structure and Dynamics (with two subcategories Collaboration versus conflicts and Domination versus subjection). The studies show that the sense of self as a successful or unsuccessful student stems from the current relationship of power, which implies that a single voice or group of voices occupy a position from which they are able to impose a certain selfnarrative. However, in both cases there is a constant tendency of counter-voices to usurp the existing strategic situation and affirm alternative self-narratives, making the sense of self tense, changeable and contextualized. It also turned out that the polyphonic self of successful students is characterized by the existence of a strong, operational voice, which is able to ensure the implementation of values relating to commitment, responsibility and persistence in a dialogical struggle with other voices. In the case of unsuccessful students, such a voice fails to provide enough strength to impose its perspective, so primacy is taken over by voices resisting perspectives that promote educational values.