Obrazovni habitus i društvene nejednakosti

Abstract

U istraživanjima obrazovnih nejednakosti na tragu Burdijeovog modela društvene reprodukcije najčešće se ispituju (i potvrđuju) pozitivni efekti kulturnog kapitala na obrazovna postignuća učenika, dok je ispitivanje habitusa, kao još jednog od ključnih pojmova Burdijeove teorije, slabije zastupljeno. Iako je koncept habitusa kompleksan i predstavlja izazov za empirijsku proveru, smatramo da je neophodno uzeti u obzir i njegove indikatore koji se odnose na prilagođenost obrazovnom sistemu, specifično označenu kao obrazovni habitus. Značajnu komponentu obrazovnog habitusa čini intrinzična motivacija za učenje kao posvećenost školskim izazovima i unutrašnja sklonost ka aktivnosti učenja. Pored motivacije za učenje, obrazovni habitus u ovom radu operacionalizovan je i kroz ispitivanje percepcije školske klime, vrednovanja obrazovanja, nivoa školske anksioznosti i nivoa akademskog samopouzdanja. Navedene skale, koje su korišćene u prethodnim studijama, činile su strukturu upitnika za naše empirijsko istraživanje, u kome je učestvovalo 212 srednjoškolaca. Sabiranjem ukupnih rezultata na skalama formirana je kompozitna varijabla obrazovni habitus (α=76) kojom je merena prilagođenost obrazovnom sistemu. Rezultati su pokazali da je obrazovni habitus u pozitivnoj korelaciji sa obrazovnim postignućima učenika (,36). Utvrđeno je i da postoje značajne razlike kada je u pitanju socioekonomski status učenika (F(2,203)=7,79), u tom smislu da pripadnici nižeg socioekonomskog statusa imaju niži stepen prilagođenosti obrazovnom sistemu (M=77,2, SD=8,9) u odnosu na pripadnike srednjeg socioekonomskog statusa (M=81,64, SD=7,9), što je u saglasnosti sa Burdijeovom teorijom. Faktorskom analizom izdvojene su tri komponente obrazovnog habitusa koje su definisane kao motivacija i osećaj pripadnosti, zatim vrednovanje obrazovanja kao drugi faktor, dok je treći faktor označen kao školska anksioznost iosećaj neprilagođenosti. Istraživanje motivacije u ovom radu deo je šireg konteksta društvenih nejednakosti pružajući time dublji uvid u kompleksnost ovog problema i ukazujući na neophodnost razvijanja i održavanja refleksivnog odnosa prema društvenim hijerarhijama u pedagoškoj praksi, u smislu usmerenosti ka povećanju nivoa prilagođenosti obrazovnom sistemu kod učenika koji pripadaju nižim društvenim slojevima

Examining educational inequalities based on Bourdieu’s social reproduction theory more often imply inquiring (and proving) positive effects of cultural capital on educational attainment, where concept of habitus, which is also the key notion in Bourdieu’s theory, is far less present. Although concept of habitus is complex and challenging for empirical inquiring, we maintain that is necessary to consider certain indicators which are related to adjustment to the educational system, specifically called educational habitus. The important component of educational habitus is an intrinsic motivation for school learning as a result of individual interest and an inner tendency for learning activity. Apart from motivation, the educational habitus also includes examining the perception of school climate, valuing education, level of school anxiety and level of academic self-esteem. These scales, previously applied in other studies, were a part of the questionnaire in our research, where 212 high school students participated. The composite variable educational habitus was formed by summing the total results on the scales (α=76). The results showed that educational habitus is in a positive correlation with educational attainment (.36). Also, there are differences between students regarding their socioeconomic status, meaning that students of lower socioeconomic status have lower level of adjustment to the educational system (M=77.2, SD=8.9) than the students of middle socioeconomic status (M=81.64, SD=7.9). These findings support Bourdieu’s theory. Using principal component analysis, three components have been extracted and defined as: motivation and sense of belonging, valuing education and school anxiety and sense of unfitness. In this paper, we explore motivation within the broader context of social inequalities which gave us a deeper understanding of this problem and pointed out that it is necessary to develop and to maintain reflexive approach to social hierarchies in pedagogical practice by focusing on increasing the level of adjustment for students of lower socioeconomic status.